Hoe ik het Boeddhisme ben gaan begrijpen

De Boeddha was een mens, net als jij

Terug naar de basis

Wat doe je als niets echt werkt

Het lijkt soms zo moeilijk om iets aan je geest te veranderen dat je zou gaan geloven dat dit niet kan. In ieder geval niet in dit leven, misschien in een hiernamaals. Je zoekt naar antwoorden op je vragen, oplossingen voor je problemen en kan heel veel theorieën en mensen vinden die beweren dit te weten. Je probeert van alles uit, maar niets werkt echt blijvend. Niets brengt je echt wat je wil, in ieder geval niet bij mij.

In mijn zoektocht naar antwoorden en oplossingen heb ik bijna alles wat er bestaat op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en religie bestudeerd.

Het Boeddhisme sprak me aan omdat het vertelde dat ik in mezelf het vermogen had om mijn problemen op te lossen. Dat ik om gelukkig te zijn niet afhankelijk ben van iets van buitenaf, of het nou aards is of goddelijk. Dat ik dit in mijn leven kan bereiken, niet hoef te wachten tot ik dood ben. Dat de sleutel ligt in inzicht, niet in allerlei oefeningen of rituelen.

Je kent het wel. Je gaat van alles proberen, oefenen, lezen en niks werkt echt. En je doet het nog een keer, en probeert nog iets anders, en het werkt nog steeds niet. Zo ging het voor mij dus ook bij het Boeddhisme, ik deed van alles maar in wezen had ik nog steeds geen idee waar ik mee bezig was.

Het besef dat het niet werkte drong steeds meer tot me door en was om moedeloos van te worden. Alle mogelijkheden waren uitgeput, al honderd keer opnieuw geprobeerd, ik leek te moeten accepteren dat het me nooit zou lukken.

Maar ergens bleef het aan me knagen dat het Boeddhisme voor mijn gevoel wel klopte. Ik kwam tot de conclusie dat ik het zelf ergens niet goed genoeg begreep, er blijkbaar niet op de goede manier naar keek.

Ik besefte het niet, maar tot dan toe had ik alleen gekeken naar 'het Boeddhisme', de theorie, leringen, uitspraken e.d. De moedeloosheid verbrak dit en als vanzelf werd mijn aandacht getrokken naar de Boeddha zelf. Naar de mens achter de titel 'Boeddha' genaamd Siddhatta Gotama. Naar wat hij heeft gedaan in plaats van naar wat hij heeft gezegd.

Het verhaal van zijn leven is bekend, maar dit verhaal wordt altijd van buitenaf verteld, gaat 'over' hem. Ik ben me gaan verplaatsen 'in' hem, ben gaan proberen door zijn ogen te kijken. Niet eens zo goed wetend waar dit toe zou leiden, ik wist gewoonweg niks anders meer om te doen. Net als hij op een bepaald punt in zijn leven.

Wat ik ontdekte was iets waarvan ik niet eens wist dat het bestond. Wat niet alleen de sleutel bleek te zijn om te begrijpen wat hij bedoelt, maar wat ook nog eens een ongelofelijk veranderingsproces in mijn leven in gang zette. Als vanzelf, puur door inzicht. Het bleek toch te kloppen, alsof alle puzzelstukjes in één keer op zijn plek vielen. Ineens was 'het Boeddhisme' niet meer vaag, maar bleek gewoon over mij, jou en alle andere mensen te gaan.

Wat ik door zijn ogen kijkend ontdekte was het perspectief van waaruit hij keek en dus ook vertelde. Je perspectief is de manier waarop je naar iets kijkt. Het is een lastige term om uit te leggen, en dan nog is het theorie voor je.

In plaats daarvan zal ik je het verhaal van Siddhatta Gotama vertellen zoals ik het ben gaan zien, kijkend door zijn ogen. Vergeet even alle theorie en kijk met hem mee. Als het je lukt om je in hem te verplaatsen ontdek je voor jezelf het perspectief dat hij ontdekte. Geloof me, het zal zonder twijfel het meest waardevolle zijn wat je ooit voor jezelf hebt gedaan.

Door de ogen van Siddhatta Gotama

Ik neem aan dat je bekend bent met het verhaal van zijn leven dus ik zal hier niet te veel woorden aan besteden. Kort gezegd werd hij als kroonprins afgeschermd voor de nare kanten van het leven, groeide hij op in alle luxe en comfort van die tijd.

Op een gegeven moment in zijn tienerjaren kwam hij wel buiten het paleis en zag hij oude mensen, zieke mensen, iemand die overleden was en een monnik.

Hij had dit nog nooit gezien en kreeg uitgelegd dat ieder mens een keer oud wordt, ziek wordt en uiteindelijk overlijdt. En dat de monnik iemand was die zocht naar een manier om een einde te maken aan dit onvermijdelijk lijden in een menselijk bestaan.

Op zijn negenentwintigste heeft hij zijn familie en rijkdom vaarwel gezegd en op zijn vijfendertigste heeft hij dit doel bereikt. De rest van zijn leven heeft hij besteed aan het anderen uitleggen wat hij had ontdekt. Hij is tachtig jaar geworden.

Het eerste wat mij opviel in het anders kijken naar dit verhaal is dat hij na de confrontatie in zijn tienertijd niet als een soort superman gelijk van huis wegging en monnik werd. Het greep hem aan en liet hem niet meer los, maar het heeft ruim tien jaar geduurd voordat hij monnik werd. En ondertussen leidde hij gewoon zijn leven, trouwde en kreeg een kind. En ook toen hij monnik werd heeft hij zes jaar hard moeten werken voordat hij zijn doel bereikte.

Het simpele feit dat hij ook tijd nodig had en ondertussen een gewoon leven leidde maakte hem voor mij meer een gewoon mens net als ik. En ook bij zijn keuze om zijn huis te verlaten viel me iets heel herkenbaars op.

Het knagende gevoel uit zijn tienertijd was nooit weggegaan, maar pas toen hij negenentwintig was werd hij als het ware gedwongen een keuze te maken. Zijn vrouw was net bevallen van hun eerste kind en hij besefte zich dat als hij nu niet weg zou gaan, hij zo gehecht zou raken aan zijn gezin dat hij geestelijk niet meer in staat zou zijn hiervoor te kiezen. Ik weet niet of hij de keuze voor zich uit heeft geschoven, maar het voelt wel als een keuze op het laatste moment. Heel menselijk in ieder geval.

Verplaats je ook eens in wat hij nou eigenlijk probeerde te bereiken, een einde te maken aan alle lijden in zijn bestaan. Hij wist niet eens of dit wel mogelijk was. Hij had geen idee hoe dat eruit zag. Hij wist niet wat hij hiervoor moest doen. Niemand voor hem was er ooit in geslaagd. Zou je er vertrouwen in hebben dat dit mogelijk is, zou je er überhaupt aan beginnen. Zou je het volhouden, zou je als alle mogelijkheden uitgeput zijn er op komen om te doen wat hij deed.

Vervolgens heeft hij alles geprobeerd wat er in die tijd voorhanden was. Alle vormen van meditatie, discipline, proberen los te komen van zijn lichaam; hij heeft het allemaal gedaan tot zover mogelijk maar niets bleek te werken. Wederom zeer herkenbaar, ook hij is vastgelopen in zijn pogingen, niets wat hij deed werkte. Hij heeft zich ook vast eenzaam en moedeloos gevoeld van tijd tot tijd.

Hij zal zich ook zijn gaan beseffen dat werkelijk niets werkte, totaal niet meer wetend hoe nu verder. Waarbij voor hem ook nog eens mee woog dat hij niet eens wist of hij een luchtspiegeling najoeg.

De keuze waar hij toen voor kwam te staan is een hele lastige. De keuze die hij maakte een hele knappe. Want die keuze had twee kanten; allereerst de keuze om toe te geven dat wat hij deed niet werkte. Want als hij dit toegaf moest hij natuurlijk stoppen met zijn oefeningen en afscheid nemen van de mensen met wie hij samen oefende. En toen hij deze keuze maakte dachten deze mensen zoals te verwachten dat hij zijn ambities helemaal opgaf en bekritiseerden hem.

Hij moest dus eerst kiezen om te stoppen met doen wat hij deed, maar vervolgens was er nog de keuze om al dan niet door te gaan met zijn doel na te streven, geen idee hebbend hoe of wat.

Neem even de tijd om je op dit punt in hem te verplaatsen om beter te begrijpen hoe briljant zijn volgende keuze was. Het punt van niets meer weten en geen vooruitzichten.

Voor mij voelt dit alsof je aan de rand van een enorme leegte staat. Al het bekende ligt achter je en er is geen enkel uitzicht meer op iets, er is niets meer. Ik vroeg me af wat ik zou doen in zo een situatie, niet eens wetend of mijn doel wel echt bestond. Eerlijk gezegd denk ik dat ik weg gelopen was voor deze ervaring en terug naar huis zou zijn gegaan.

Hoe kun je stoppen met ergens iets aan te doen en toch niet opgeven. Ik zou dit raadsel niet hebben opgelost, want alles wat mijn geest kan is verzinnen om iets te doen. Ik kan me vanuit mijn geest niet voorstellen dat er nog iets anders bestaat dan dat.

En alles wat Siddhatta Gotama tot op dat punt had gedaan was ook uit zijn geest gekomen, gericht op ergens iets aan te doen, iets te veranderen, een doel te bereiken. Zijn manier van kijken, zijn perspectief, kwam dus vanuit zijn eigen geest.

Het briljante wat hij deed was stoppen met het vanuit zijn geest te benaderen. Hij ging stil zitten en begon zijn eigen geest van buitenaf te observeren. Alle ideeën over oefeningen, doelen, zichzelf, het leven, de wereld, verlichting, geluk; in plaats van er iets mee te doen ging hij er gewoon naar kijken.

Deze verandering in de manier waarop hij alles benaderde, is het perspectief dat hij ontdekte. Vanuit dit perspectief begon hij zijn eigen geest te doorgronden totdat hij op een punt van inzicht aankwam waarop hij zijn doel bereikte, blijvend innerlijk geluk. Door naar binnen te kijken en het raadsel van zijn eigen bestaan op te lossen, hoe kom je erop.

Voordat ik besefte dat alles om het perspectief gaat heb ik me vaak afgevraagd hoe het gewerkt moet hebben toen hij aan de eerste vijf mensen uitlegde wat hij had ontdekt, want deze bereikten allemaal ook de verlichting. Niet allemaal tegelijk, maar wel binnen een paar dagen. Hoe kan het zijn dat hij iemand gewoon iets vertelt en dat diegene door zijn uitleg alleen hetzelfde bereikt als hij.

Het antwoord is dus bedrieglijk simpel; hij legde ze een ander perspectief uit. Dit drong bij de één wat sneller door dan bij de ander, maar zodra ze dit perspectief begrepen kwamen ze tot hetzelfde inzicht als hij.

Deze mensen waren uiteraard zeer ervaren in meditatie en discipline. Hierdoor hadden ze eigenlijk alleen nog het juiste perspectief nodig om tot het diepste inzicht te komen. Voor de meesten van ons zal dit niet gelijk zo diep gaan, maar inzicht heeft gelukkig vele niveaus.

Het eerste niveau van inzicht bereik je door het perspectief te begrijpen wat Siddhatta Gotama heeft ontdekt. Je hoeft niet geleerd te zijn of jaren meditatie ervaring te hebben, iedereen kan vanuit dit andere perspectief kijken. Als je maar beseft dat zo een ander perspectief bestaat.

Volgens de verhalen zijn vele gewone mensen tot dit eerste inzicht gekomen door te luisteren naar zijn uitleg van dit perspectief. Boeren, kooplui, soldaten, bedelaars, mannen en vrouwen, eenvoudig en intelligent; zonder voorafgaande oefening begrepen ze zijn manier van kijken. Lang niet allemaal zijn monnik of non geworden, de meesten zijn gewoon doorgegaan met hun dagelijks leven. Alleen was hun kijk op het bestaan veranderd en ze waren gelukkiger dan voorheen.

Dit kan nog steeds, en voor iedereen die er voor open staat. Ik hoop dat je bewust bent geworden dat er een ander perspectief bestaat, een andere manier om naar jezelf en alles om je heen te kijken.

Het enige dat je hoeft te doen is door de ogen van Siddhatta Gotama te leren kijken.

Peter van Santen, dec 2021